Over Willemsfonds Tongeren

Het Willemsfonds Tongeren werd op 18 juni 1879 gesticht, hetgeen op 20 juni plechtig bevestigd werd in het lokaal van de Société Litéraire dat de notabelen van de stad wilde samenbrengen en dat gevestigd was op de bovenverdieping van Café des Deux Fontaines, vandaag een deel van Grand Café De Casque op de Grote Markt.

Wat ging vooraf.
Het was keizer Jozef II die bij het doorvoeren van drastische hervormingen veel tegenstand ondervond van zowel conservatieven als van de progressieven en hun verzet gaf aanleiding tot de Brabantse omwenteling in 1789. Onderlinge twisten tussen de conservatieven of statisten en progressieve democraten of vonckisten blijven bestaan en evolueren naar respectievelijk katholieken en liberalen, twee politieke partijen die de 19de eeuw domineren. Vanaf 1815 leidt het verlicht despotisme van Willem I er toe dat de katholieken en liberalen de handen in elkaar slaan om na de Belgische omwenteling, van ons land een onafhankelijke staat te maken in 1830. Dit unionisme bleef bestaan tot 1840, toen bleek dat Holland niet langer een gevaar bleek voor de prille onafhankelijkheid van ons land. Maar de tegengestelde standpunten tussen deze partijen werden groter door toedoen van paus Gregorius XVI die de vrijheden in onze grondwet veroordeelde. De bitterheid en onverdraagzaamheid tussen deze partijen groeide. Tegenover de onverdraagzaamheid van de extremistische katholieken staan radicale liberalen, vrijdenkers en antigodsdienstigen.

Omwille van de verfransing van Vlaanderen die bij bovenste lagen van de bevolking reeds begonnen was in de 18de eeuw maar zich vooral na 1830 uitbreidde, werden er wel pogingen gedaan om het Nederlands te bevorderen. Zo werd in Gent in 1836 de maatschappij ‘De Taal is gansch het Volk’ opgericht en in Brussel het ‘Nederduitse Taal- en letterkundig gezelschap’.

Om hun doelstellingen uit te breiden tot gans Vlaanderen werd door een aantal onder hen in 1851 het Willemsfonds opgericht. De stichters waren liberaal of katholiek en meestal gelovig maar wilden vooral niet betrokken geraken bij de strijd tussen de politieke partijen. Sprekend voor dit geschetste beeld was het lidmaatschap van kanunnik David vanaf de start tot 1855. Zijn naam zal later gebruikt worden bij de oprichting van het Davidsfonds in 1875.

Het gebrek aan een filosofische visie bij het bestuur van het Willemsfonds bevorderde geenszins het ledenaantal. Deze tekortkoming werd hen duidelijk gemaakt op de algemene vergadering van 30 maart 1862 door Julius Vuylsteke en onder zijn impuls werd het Willemsfonds liberaal en maakte werk van meer leden en afdelingen.
Ook in Tongeren leefde deze sfeer. De druppel die hier de emmer liet overlopen was de burgerlijke begrafenis in 1873 van August Noyen, lid van de Koninklijke Muziekmaatschappij Casino en redacteur van La Vedette du Limbourg. Als lid van deze muziekvereniging werd hij onder hun muzikale begeleiding begraven en als gevolg hiervan scheuren de katholieke leden zich af van Casino en stichten in 1874 Concordia. Casino werd liberaal, Concordia katholiek. Bij de verkiezingen kwam dan de ene, dan de andere partij aan de macht. Maar op 1 maart 1879 werd de liberaal Louis Perreau burgemeester van Tongeren en op 18 juni van dat jaar werd onze afdeling dan gesticht als 24ste in Vlaanderen. Initiatiefnemers waren leden van de toneelmaatschappij ‘De Vlaamsche Kring’, gesticht in 1873 en dokter Adolf Ghineau werd als eerste voorzitter. In september van dat jaar werd in Casino door het Willemsfonds al een bibliotheek in gebruik genomen en organiseerde het er reeds voordrachten.

In zijn streven naar ‘liefde voor de Nederlandse letterkunde, belangen en taal, vrijheid, vrijzinnigheid en vrijmaking van de werkende klasse’ kreeg het Willemsfonds het niet onder de markt. Het moest het opnemen tegen de franskiljonse burgerij, de geestelijken op de kansel en de katholieke politieke leiding, doch het Willemsfonds werkte de daarop volgende jaren, weliswaar met up en downs, te wijten aan omstandigheden als de wereldoorlogen of aan wijzigingen in het bestuur, gestaag verder.

In 1954 werd het 75-jarig bestaan van onze afdeling plechtig gevierd in de feestzaal van het stadhuis. Na dit jubileumjaar begon echter een periode van bloei. De werking werd uitgebreid met een filmcyclus die volle zalen lokte in Casino en met uitstappen en tentoonstellingen. Ook voor de bibliotheek, die al regelmatig had moeten verhuizen, werd met middelen van Willemsfondsleden en schenkers een gebouw opgetrokken, het huidige IJscasino. De activiteiten werden talrijker en men kon rekenen op de medewerking van de directies en beheerders van het Rijksonderwijs. Er werd door Willemsfondsbestuursleden actieve medewerking verleend bij de organisatie van toneel voor het secundair onderwijs gebracht door beroepsgezelschappen hetgeen natuurlijk de nodige uitstraling gaf aan de afdeling. Ook werden er lees-en voordrachtwedstrijden gehouden voor de leerlingen van het lager onderwijs en opstelwedstrijden voor het secundair onderwijs.

De oprichting van de Plaatselijke Openbare bibliotheken in 1981 leidde in onze stad ook tot een fusie van de bestaande bibliotheken, waaronder die van het Willemsfonds. Het bibliotheekgebouw en zijn inboedel werden tegen een vergoeding overgedragen aan Casino hetgeen onze afdeling een financiële ademruimte gaf om zo meer activiteiten te organiseren en voor de publicatie van een ledenblad hetgeen dan weer zorgde voor een toename van het ledenaantal.

Door de komst van het Cultuurcentrum De Velinx in 1994, dat van bij zijn aanvang een hoogstaande programmatie etaleerde, ontstond bij het toenmalig Willemsfondsbestuur aanvankelijk een vrees voor concurrentie. Het tegendeel is echter bewezen, het is fijn om met hen samen te werken.

Als sociaal-culturele vrijwilligersvereniging is het trouwens onze taak om, naast onze eigen programmatie, grote en kleine culturele activiteiten te promoten en zo mensen te stimuleren en samen te brengen om te participeren aan het cultuurleven in onze stad en daar buiten. Denk ondermeer maar zoals ik reeds zei aan de Velinx, het cultuurfestival MoMeNT, met tal van multidisciplinaire activiteiten, het muziekfestival B-Classic, de Limburgse poot van het Festival van Vlaanderen, de organisatie van de tijdelijke tentoonstellingen in dit Gallo-Romeins Museum, het Teseum met zijn schatkamer, zijn unieke kloostergang en zijn archeologische site onder de basiliek, de bibliotheek en nog zoveel meer. Hoe gezellig is dat niet! In een stad waar cultuur reeds jaren steeds hoog op de agenda van de burgemeester staat is dat dan ook niet zo moeilijk.

Samen met mijn bestuursleden houden wij dan ook de vinger aan de pols. Wij zien er op toe dat we aan de wensen van onze 300 leden kunnen voldoen en zorgen er voor dat iedereen zich bij ons thuis kan voelen. Iedereen wil zeggen: geen fundamentalisten maar ruimdenkende mensen die openstaan voor andermans mening en openstaan voor de principes waarop het Willemsfonds steunt: de liefde voor onze taal, ruimdenkend zijn, respect hebben voor iedereen zijn vrijheid, goed bedenkend dat de persoonlijke vrijheid eindigt waar ze vrijheid van de andere gaat beknotten en geloven in de liberale gedachte. En dat doen we ondermeer met de organisatie van uitstappen, een jaarlijkse meerdaagse reis, bezoek aan tentoonstellingen, lezingen, concerten, onze leeskring ‘De Ongewone lezer’, de biënnales van de gedichtenwedstrijd voor de leerlingen van de middelbare scholen die gekoppeld is aan de tentoonstelling van de Euro-Kartoenale, de openbare gedichtenwedstrijd voor volwassenen waarvoor we vorig jaar maar liefst 123 inzendingen mochten ontvangen waarvan 69 uit Nederland en 1 uit Duitsland en 53 uit België.

Op 22 juni 2019 werd er op het 140 jarige bestaan van Willemsfonds Tongeren uitvoerig getoast. Lezingen in het auditorium van het Gallo-Romeins Museum, een concert in de Onze-Lieve-Vrouwenbasiliek gevolgd door een receptie in de kloostergang en een gezellig diner stonden op het programma.

Na het draconisch jaar 2020 waarin bijna alle activiteiten geschorst moesten worden, is het des te duidelijker geworden dat het Willemsfonds een meerwaarde biedt in het verbinden van cultuurparticipanten. We kijken verder en hebben opnieuw veel energie om een nieuwe episode te schrijven aan onze lange geschiedenis.