Britten durven al eens te vergeten dat de wereld buiten hun kleine eilandje geen woestenij is, maar in De Muur lijken ze het voor één keer bij het rechte eind te hebben. Door klimaatopwarming is de zeespiegel gestegen en is de golfstroom stilgevallen. Voor zover we weten waren de inwoners van het Verenigd Koninkrijk de enigen die dat zagen aankomen en er een "oplossing" voor bedachten. Ze bouwden een enorme muur - het Nationale Verdedigingswerk - langs de kustlijn van hun eiland om zo de twee grootste dreigingen tegelijk buiten te houden: de zee en de vluchtelingen.

De Muur heeft weinig expositie nodig. Als klimaatbewuste eenentwintigste-eeuwse lezer wéét je namelijk hoe de vork in de steel zit. Het politieke debat in John Lanchesters fictieve Engeland lijkt heel hard op wat we vandaag te horen krijgen, zowel van links als van rechts: de wereld gaat naar de haaien door ons consumptiegedrag enerzijds, en vreemdelingen zullen massaal ons land overspoelen anderzijds. Eigenlijk is De Muur dus nauwelijks sciencefiction, want het enige futuristische aan dit boek is een overheid die voldoende geld en daadkracht heeft om een betonnen bouwproject van tienduizend kilometer te voltooien.

We volgen Kavanagh, die net als iedere jonge Brit twee jaar dienst moet doen op de Muur. Als Verdediger moet hij twaalf uur per dag op wacht staan, uitkijkend naar bootjes met vluchtelingen ("Anderen") die hij dan moet afknallen. Verder heeft hij het koud en verveelt hij zich dood. Om vier uur komt er iemand met thee of koffie. Het belangrijkste is om niet op je horloge te kijken, anders word je gek.

Uiteraard loopt het allemaal mis. Uiteraard blijkt er een verrader onder de oprechte jongens van de Muur te zitten. Uiteraard zinspeelt de auteur niet voor niets op de verbanning van elke Verdediger die een Andere laat ontsnappen. Deze roman volgt een heel typische structuur die je niet meteen voor verrassingen zal stellen, maar wanneer John Lanchester de Muur zelf even loslaat en zijn aandacht op het binnenland richt, wordt het interessant. Zo zoomt hij in op de generationele kloof die de Muur heeft veroorzaakt: ouderen voelen zich schuldig voor het leed dat hun generatie de wereld heeft aangedaan en waardoor jongeren hun jeugd moeten opofferen op de Muur. Dat heeft als gevolg dat Verdedigers op verlof de boel kort en klein slaan, maar niemand daarop reageert. De bevolking is in een mistroostige apathie verzeild geraakt. Niemand wil nog kinderen krijgen. Koppels worden door de overheid aangemoedigd om zich voort te planten met allerlei financiële voordelen, maar het helpt niet. De algemene gedachte lijkt: hoe durf je nog een kind in deze verschrikkelijke wereld te willen brengen.

Dat is interessant, maar ook gek, want eigenlijk krijgen we nauwelijks te zien waarom die wereld zo verschrikkelijk is. Het leven in het binnenland gaat namelijk gewoon door: er is genoeg te eten voor iedereen, de treinen rijden nog, mensen gaan met vakantie, de pubs zijn open. Wat is er precies zo vreselijk dat de hele bevolking in een steriele depressie terecht is gekomen? Is er armoede? Zijn er opstanden?

Naarmate het boek vordert, verschuift de focus van De Muur naar wat daaromheen ligt, maar enig inzicht in de toestand van de buitenwereld krijgen we jammer genoeg niet. Het blijft bij gestegen zeespiegels, miserabele Anderen, en een haastige deus ex machina. Ik had liever gezien dat John Lanchester zijn bizarre ingedamde eiland eens goed onder de sociopolitieke loep nam, maar dat had misschien te veel lezers afgeschrikt. Denk maar aan de Brexit-Saga, die volgt ook niemand meer.

De Muur is dus een weinig verrassend boek dat vlot leest, met hier en daar een interessant accent. Zijn grootste waarde moet het halen uit zijn actuele thematiek en urgentie, en die is inderdaad niet ver te zoeken: van Trump die een muur bouwt op de grens met Mexico tot het aanstormende nationaal-protectionisme dat in het Verenigd Koninkrijk en daarbuiten stemmen wint. Dat is materiaal dat inderdaad een lekker doorgedreven toekomstroman verdient, maar ik had er graag eentje gehad die wat minder voorspelbaar was en wat meer inzicht en visie had, je weet wel, zoals echte sciencefiction.

Steun het Willemsfonds en koop dit boek online.