Walraven gaat in op verschillende aspecten van de nieuwe data-economie. Hij bespreekt onder meer hoe internetgebruikers gevolgd worden via cookies, hoe nudging technieken ons gedrag manipuleren, welke de totalitaire mogelijkheden zijn van gezichtsherkenning, hoe een schimmige groep grote en kleine bedrijven ondertussen van miljoenen smartphonegebruikers weet waar zij zich op eender welk moment bevinden, hoe ons internetgedrag wordt geanalyseerd en verhandeld, en hoe veel van deze instrumenten in handen zijn van een kleine kliek Amerikaanse multinationals.  

Et cetera, want ‘De Diefstal’ is een typisch ‘journalistenboek’. Walraven snijdt (in relatief lange tot zeer korte hoofdstukken) allerhande onderwerpen aan en strooit rijkelijk met anekdotes en citaten. Hij wijst al doende op de vele zorgwekkende vragen die we ons zouden moeten stellen. Vervolgens laat hij echter na om deze tendensen of argumenten, of zijn eigen kijk op de zaak, verder uit te spitten. Het is een wat academisch zeurpunt, maar dit keert ook terug in de manier waarop Walraven omgaat met het wetenschappelijk onderzoek in dit domein: hij schrijft geen samenvatting van ‘de literatuur’, bijvoorbeeld over dingen zoals de effectiviteit van advertenties-op-maat, maar kiest telkens een aantal ophefmakende artikelen uit om zijn verhaal aan vast te knopen. Hierdoor leest het boek lekker weg, maar mist het structuur en pointe: de auteur komt nergens tot één, kernachtige argument (behalve dan een overkoepelend, op zich zeker waardevol, ‘kijk uit!’). Tekenend is dat hij eigenlijk nergens uitgebreid ingaat op zijn titel: wie is er precies bestolen (Walraven toont zelf aan dat de meeste gebruikers hun data met plezier ruilen voor allerhande diensten), wie moeten we hiervoor bestraffen en hoe? Alles samen zorgt dit ervoor dat je als lezer boos en wantrouwig, maar ook een beetje machteloos achterblijft. Veel nagels, weinig hamers.

Voor wie een beetje op de hoogte is van deze materie staat er bovendien weinig nieuws in het boek. De meeste verhalen of gevalstudies kregen al ruim aandacht in andere boeken of in de pers. Walraven voegt weinig toe aan de debatten die hij aansnijdt, waarover andere auteurs al een aardige bibliotheek hebben volgeschreven. In 2016 verscheen bijvoorbeeld al Je hebt wél iets te verbergen van Maurits Martijn, journalist bij De Correspondent, dat veel van dezelfde punten en technieken behandelde, een vergelijkbare boodschap verkondigde, en ook al afsloot met een korte gids voor veilig(er) en anoniem(er) internetgebruik.  

Dat neemt niet weg dat er zeker nog plaats was voor dit boek: Walraven slaagt er goed in om zijn bezorgdheid over te brengen, en deze materie zou veel hoger op de maatschappelijke en politieke agenda’s moeten staan. Hij gaat ook in op een aantal interessante gevallen uit eigen land, zoals het datagebruik van Belfius en Telenet, en besteedt, anders dan veel vergelijkbare boeken, naast de specifieke digitale technieken ook aandacht aan een aantal politieke en economische aspecten van het oprukkende surveillance capitalism. Kortom: De diefstal van de eeuw is een weinig originele en wat fragmentarische, maar zeer leesbare samenvatting van de gevaren van de data economie. Moge de algoritmes van Bol.com het welgezind zijn.

Steun het Willemsfonds en bestel dit boek online.