Concept M is echter geen sociale toekomstroman zoals The Handmaid's Tale of Brave New World, want het presenteert geen maatschappijbeeld. Concept M is een wat-alsje. Wat als een derde van de bevolking aan een behandelbare maar peperdure ziekte zou lijden? Het antwoord wil Aafke Romeijn ons heel graag vertellen, maar niet tonen: de personages zijn het er roerend over eens dat het-zo-niet-verder-kan, dat we op-een-economische-ramp-afstevenen, maar dat wordt niet getoond. Er wordt enkel over gebabbeld. We krijgen niet te zien hoe kleurlozen leven, hoe ze denken, hoe ze zichzelf organiseren en verhouden tegenover de maatschappij.

In plaats daarvan speelt dit boek zich af in journaals, praatprogramma's, radio-interviews en persconferenties. De vraag 'Wat heeft kleurloosheid met de samenleving gedaan?' zou dé hoofdvraag moeten zijn, maar wordt niet beantwoord. In plaats daarvan krijgen we een handvol politieke spreekbuizen aan het woord, inclusief het enige kleurloze personage zelf: Hava Gerritsen.

Hava is kleurloos. Haar vingernagels en haren zijn grijs. Als ze fietst, dan is ze na tien minuten bekaf. Ze moet voortdurend gesubsidieerde medicatie ("kleurstof") nemen via een kastje op haar rug. Ze groeit op met een politiek actieve moeder die haar zieke dochter als kans ziet om zelf opiniestukken te schrijven over kleurlozenemancipatie en veel op televisie te komen. Je zou voor minder rebelleren.

Tijdens haar studententijd wordt Hava lid van een terroristische organisatie die kleurloosheid wil uitroeien. Ze plegen een aanslag met een zelfgemaakte bom en uiteindelijk wil Hava het ultieme statement maken door zelfmoord te plegen. Ik wou dat we Hava beter hadden leren kennen, want haar positie in deze roman is goed uitgedacht. Jammer dat ze het grootste deel van het verhaal gewoon autorijdt terwijl ze verwijzingen maakt naar haar nakende dood. Zo maak je geen vrienden.

In essentie is het verhaal van Hava een coming-of-age story waarin het hoofdpersonage een weg aflegt van onbegrip naar begrip tegenover de wereld en zichzelf. Zowel de wereld als zijzelf kampen met een probleem: kleurloosheid. Dat monster wordt aan het einde van het boek op voorspelbare maar vakkundige manier overwonnen.

Aafke Romeijn hanteert in haar prozadebuut een eenvoudige stijl met veel inhoudelijke herhaling. Ben je ingedommeld tijdens het lezen van een pagina of tien, dan is de kans groot dat je niets gemist hebt. Dat stoort weleens, bijvoorbeeld wanneer voor de twaalfde keer vermeld wordt hoe dik en Limburgs iemand is. Verder staan er in dit boek een aantal grammaticale of stilistische slordigheden, maar het geheel blijft erg leesbaar.

De verleiding is groot om Concept M als een sleutelroman te lezen, waarin kleurlozen symbool staan voor een bepaalde minderheidsgroep, maar de vraag is dan welke. Vluchtelingen? Werklozen? Gehandicapten? Niet-heteroseksuelen? Elke vergelijking loopt spaak, en het boek vertelt ons eigenlijk niets over de discriminatie die kleurlozen (vermoedelijk) ondervinden. Hoe is het om kleurloos te zijn? Ik heb er na het lezen van dit boek geen idee van.

Als dit een roman is over minderheden, dan discrimineert het trouwens ook tegen zijn eigen onderwerp, want in heel het verhaal komt slechts één kleurloze voor terwijl 35% van het land aan de ziekte lijdt. Eerder dan een roman met een boodschap over een minderheidsgroep, leest concept M als een politieke thriller met een bijzondere setting. Dat is oké, maar wel jammer.

Wanneer Aafke Romeijn zich aan geopolitiek of techniek weidt, merk je dat daar haar interesse niet ligt. De passages over conflicten in het Midden-Oosten of het maken van een bom zijn weinig bijzonder; uiteraard is er een giga-complexe grondstoffenoorlog in Afghanistan, uiteraard bestel je de ingrediënten van een bom op het supercoole Dark Web.

Dichter bij huis, wanneer ze het bijvoorbeeld heeft over de nationalisering van de zorgverzekering, is de schrijver zekerder van haar woorden. Het feit dat haar personages politieke spreekbuizen zijn, geeft haar de mogelijkheid om verrassend te nuanceren en beide kanten van het kleurlozendebat toe te lichten. Het is verfrissend om een boek te lezen dat een duidelijk politiek thema heeft maar niet openlijk partij kiest voor rechts of links.

Concept M is geen goed boek, en toch wou ik dat er meer van zijn soort waren. Originele Nederlandstalige sciencefiction met een maatschappelijk thema verdient een plaats in je boekenkast, maar misschien geef je die plaats beter aan Efter van Hanna Bervoetsof Slaap Zacht, Johnny Idaho van Auke Hulst.

Boekgegevens

Aafke Romeijn, Concept M, De Arbeiderspers, 2018, 256p.

Recensent

Pieter Van de Walle leest alles, maar heeft een voorkeur voor slimme sciencefiction, poëzie, non-fictie over wetenschap of geschiedenis, of gewoon boeken die een klein beetje bijzonder zijn. Hij publiceerde gedichten en kortverhalen in bloemlezingen en tijdschriften. In het dagelijks leven werkt hij aan een doctoraat in de neurobiologie.